Οι Γιώργος Χονδρός, πρόεδρος της ΚΟΙΝΣΕΠ «SoliExpo» και ο Βασίλης Μπουρνάς, πρόεδρος της ΚΟΙΝΣΕΠ «Μεσσήνης Γαία», συνδημιουργοί ενός επιτυχημένου δικτύου προώθησης των προϊόντων Ελλήνων μικροπαραγωγών και συνεταιρισμών αγροτών στην ευρωπαϊκή αγορά με βάση τις αρχές του δίκαιου εμπορίου, εξηγούν στο ΕΝΑ πώς και γιατί επέλεξαν να δραστηριοποιηθούν στο χώρο της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας.

Στη συνέντευξη που παραχώρησαν επιχειρούν να απαντήσουν στο ερώτημα κατά πόσο μπορεί να είναι βιώσιμη μια εναλλακτική πρόταση για την οργάνωση της αγροτικής παραγωγής βασισμένη στη συμμετοχικότητα, την (αμεσο)δημοκρατική λειτουργία και την αλληλεγγύη, διευκρινίζουν πώς λειτουργεί στην πράξη ένα τέτοιο εγχείρημα και υπογραμμίζουν τι μπορεί να προσφέρει τόσο στους παραγωγούς όσο και στους καταναλωτές.

ΕΝΑ : Ποιος μπορεί να είναι σήμερα ο ρόλος της αγροτικής οικονομίας στο πλαίσιο της απαιτούμενης παραγωγικής ανασυγκρότησης της χώρας;

Γ. Χ. – Β. Μπ.: Η χρηματοπιστωτική κρίση είχε ως αποτέλεσμα τη χρεοκοπία της ελληνικής οικονομίας, αλλά και την αμφισβήτηση του στρεβλού εγχώριου παραγωγικού μοντέλου. Η συζήτηση για την παραγωγική ανασυγκρότηση της ελληνικής οικονομίας έχει δειλά ξεκινήσει, χωρίς όμως να υπάρχει σύγκλιση στο πολιτικά και κοινωνικά αποδεκτό μοντέλο.

Είναι γνωστό ότι η συμβολή της αγροτικής οικονομίας στο συνολικό ΑΕΠ της χώρας έβαινε μειούμενη τις τελευταίες δεκαετίες. Παραμένει λοιπόν ζητούμενο τι ρόλο καλείται να παίξει ο πρωτογενής τομέας στην παραγωγική ανασυγκρότηση και άγνωστο ποιο θα είναι το ειδικό βάρος της αγροτικής οικονομίας, ειδικά στις παρούσες συνθήκες κλιματικής κρίσης και επισιτιστικών κινδύνων. Η υιοθέτηση νέων μεθόδων, κανόνων και πλαισίων, ο αναπροσανατολισμός των αναπτυξιακών κονδυλίων, ο αναγκαίος αναδασμός, καθώς και μια σειρά από άλλα μέτρα, μπορούν να παραμερίσουν τις πολλές δυσκολίες και να αναδείξουν τα πλεονεκτήματα της ελληνική γης.

ΕΝΑ : Η Κοινωνική Οικονομία, ειδικότερα, κατά πόσο μπορεί, κατά τη γνώμη σας, να συμβάλει στην οικονομική μεγέθυνση;

Γ. Χ. – Β. Μπ.: Πέραν της δημόσιας και της ιδιωτικής οικονομίας, στην οικονομική δραστηριότητα μιας χώρας σημαντικό μερίδιο καταλαμβάνει ο χώρος της Κοινωνικής Οικονομίας (συνεταιρισμοί, σύλλογοι και κάθε άλλη συλλογικά οργανωμένη προσπάθεια και έκφραση).

Στην Ελλάδα παρατηρείται σημαντική υστέρηση στον τομέα της Κοινωνικής Οικονομίας: Η υποχώρηση της συνεταιριστικής οργάνωσης (εξαιτίας, μεταξύ άλλων, σκανδάλων και φαινομένων διαφθοράς), η αδυναμία της ελληνικής πολιτείας να θεσπίσει κανόνες ελέγχου, η αδυναμία του συνεταιριστικού κινήματος να υπερασπιστεί τα του οίκου του, αλλά και μια σειρά από άλλους παράγοντες, είχαν ως αποτέλεσμα η συμμετοχή της Κοινωνικής Οικονομίας στο συνολικό ΑΕΠ να είναι μικρή και να υπολείπεται κατά πολύ, ως ποσοστό του ΑΕΠ, των περισσότερων χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Η βελτίωση του θεσμικού πλαισίου, ιδιαίτερα το χρονικό διάστημα 2015-2019, η είσοδος στο χώρο νέων ανθρώπων με φρέσκες ιδέες, οι νέες Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις, οι συνεταιρισμοί εργαζομένων, η ορθολογική λειτουργία αρκετών παλιών συνεταιρισμών, καθώς και μια σειρά από άλλα μέτρα, συμβάλλουν ώστε σταδιακά να αποκαθίσταται το κύρος των συνεταιρισμών και να κερδίζει έδαφος η Κοινωνική Οικονομία.

ΕΝΑ : Τι είναι το «ΜΑζΙ»;

Γ. Χ. – Β. Μπ.: Η πρωτοβουλία «ΜΑζΙ» είναι ένας κόμβος σύνδεσης των προϊόντων των μικροπαραγωγών και των συνεταιρισμών αγροτών στην Ελλάδα με τους καταναλωτές ανά την Ευρώπη. Είναι ανοιχτός σε κάθε ομάδα ή ΚΟΙΝΣΕΠ παραγωγών και λειτουργεί με βάση τις αρχές του δίκαιου εμπορίου και της κοινωνικής αλληλεγγύης. Η κοινή μας δράση και προσπάθεια αποσκοπεί, στο τέλος της ημέρα, στο να συστήσει έναν πανευρωπαϊκό συνεταιρισμό παραγωγής, μεταποίησης και διάθεσης ποιοτικών προϊόντων στους Ευρωπαίους καταναλωτές.

ΕΝΑ : Ποια είναι η βασική στόχευση αυτού του εγχειρήματος και πώς υλοποιείται;

Γ. Χ. – Β. Μπ.: Η Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία έδωσε το πλαίσιο στο οποίο υφάνθηκε το οραματικό μας σχέδιο για την ανάπτυξη κοινών δράσεων που στοχεύουν στη βιώσιμη υποστήριξη ΚΟΙΝΣΕΠ και παραγωγών του πρωτογενούς τομέα. Δημιουργήσαμε το εγχείρημα αυτό με σκοπό να επιβεβαιώσουμε στην πράξη τόσο την αναγκαιότητα όσο και τη βιωσιμότητα της Κοινωνικής Οικονομίας. Ποιοτικά αγροτικά προϊόντα, όπως το βιολογικό έξτρα παρθένο ελαιόλαδο, το αγνό ελληνικό μέλι, τα βότανα της ελληνικής γης και άλλα, αποτελούν το εφαλτήριο αυτής μας της προσπάθειας.

Ο βασικός πυρήνας του σχεδίου μας είναι η προώθηση-εξαγωγή προϊόντων στις αγορές της Ευρώπης χωρίς τη διαμεσολάβηση του «κλασικού» εμπορίου που καρπούται, κατά κανόνα, το μεγαλύτερο μέρος της αξίας τους. Ιδρύθηκαν έτσι οι απαραίτητες συνεταιριστικές επιχειρήσεις-εργαλεία που υλοποιούν τον παραπάνω βασικό στόχο: (α) η «Μεσσήνης Γαία» στον Δάρα Μεσσηνίας, που παράγει εξαιρετικό ελαιόλαδο, βραβευμένο στην Ελλάδα και τη Γερμανία, (β) η «Solidaritrade», συνεταιρισμός καταναλωτών στο Βερολίνο, που αναλαμβάνει τη διακίνηση των προϊόντων «ΜΑζΙ» στη Γερμανία, και (γ) η «SoliExpo -Αλληλέγγυες Εξαγωγές», που συντονίζει το εγχείρημα, αναπτύσσει και φροντίζει το πανευρωπαϊκό δίκτυο και διοργανώνει, σε συνεργασία με κοινωνικά και αλληλέγγυα δίκτυα, τις καμπάνιες προβολής και διάθεσης των προϊόντων στην Ευρώπη. Όλοι οι παραπάνω συντελεστές έχουμε συμφωνήσει και τηρούμε απαρέγκλιτα τις βασικές αρχές του δίκαιου και αλληλέγγυου εμπορίου.

ΕΝΑ : Ποιες είναι οι βασικές αρχές του δίκαιου και αλληλέγγυου εμπορίου που θέλει να υπηρετεί αυτή η πρωτοβουλία;

Γ. Χ. – Β. Μπ.: Σύμφωνα με αυτές έχουμε κατ’ ελάχιστον:

• Δίκαιη αντιμετώπιση της γης και του περιβάλλοντος. Η παραγωγική διαδικασία γίνεται με τους όρους της κυκλικής οικονομίας. Βασικές μας αξίες είναι η υιοθέτηση και εφαρμογή κοινών κανόνων καλλιεργητικής συμπεριφοράς μέσω των οποίων επιτυγχάνεται ο σεβασμός στο περιβάλλον και στη φύση με τη μη χρήση χημικών που καταστρέφουν το περιβάλλον και επιβαρύνουν τα προϊόντα.

• Δίκαιη αντιμετώπιση του καλλιεργητή-αγρότη-παραγωγού. Όπως κάθε εργαζόμενος, έτσι και ο παραγωγός, έχει δικαίωμα στη δίκαιη ανταμοιβή του μόχθου και της προσπάθειάς του. Η όποια παραγόμενη υπεραξία θα πρέπει να κατανέμεται δίκαια στους συντελεστές παραγωγής τους. Στην αγροτική οικονομία ο καλλιεργητής-παραγωγός είναι συντελεστής, συνδυάζοντας τις ιδιότητες τόσο του κατόχου των μέσων παραγωγής όσο και του εργαζομένου. Έτσι, μεγάλο μέρος της αξίας του προϊόντος πρέπει να παραμείνει σε αυτόν, προκειμένου να έχει μια αξιοπρεπή διαβίωση τόσο ο ίδιος όσο και η οικογένειά του.

• Δίκαιη αντιμετώπιση των εργαζομένων. Ο σεβασμός των εργασιακών και ασφαλιστικών δικαιωμάτων των απασχολούμενων εργατών γης, η δίκαιη ανταμοιβή της εργασίας τους, οι αξιοπρεπείς συνθήκες διαμονής και διαβίωσης αποτελούν βασικά συστατικά στοιχεία και κανόνες του δίκαιου εμπορίου.

• Δίκαιη αντιμετώπιση του καταναλωτή. Για να υπάρξει δίκαιο εμπόριο, θα πρέπει η παραγωγή του προϊόντος να σέβεται τους καταναλωτές. Ο τελικός αποδέκτης-καταναλωτής του παραγόμενου προϊόντος θα πρέπει να αντιμετωπίζεται με σεβασμό, θα πρέπει το αγαθό που αγοράζει και καταναλώνει να έχει ενσωματώσει όλες τις προηγούμενες προϋποθέσεις του δίκαιου εμπορίου και, επιπρόσθετα, να συνδυάζει την καλύτερη δυνατή ποιότητα στη δικαιότερη δυνατή τιμή. Έτσι ο καταναλωτής θα επανέλθει, συμβάλλοντας στην ομαλή και ασφαλή διάθεση της παραγωγής.

• Δίκαιη αντιμετώπιση της κοινωνίας. Όλος ο πλούτος των σκέψεων, των επιστημονικών γνώσεων, των πρακτικών εφαρμογών που επενδύονται σε κάθε στάδιο της παραγωγικής διαδικασίας κάθε αγαθού (υλικού ή άυλου) είναι αποτέλεσμα των συνεχών αναζητήσεων – ανακαλύψεων της Κοινωνίας. Ο πλούτος αυτός παρέχεται σε όλους μας μέσω της δια βίου μάθησης και εκπαίδευσης σχεδόν δωρεάν. Οι κανόνες του δίκαιου εμπορίου επιτάσσουν όπως ένα μέρος του παραγόμενου πλούτου να διαχέεται – και υπό μορφή ανταπόδοσης- στην ίδια την Κοινωνία και στους φορείς που την έχουν ανάγκη. Τούτο μπορεί να γίνεται μέσω μιας αλληλέγγυας σχέσης στάσης και συμπεριφοράς.

ΕΝΑ : Γιατί επιλέξατε την ίδρυση μιας Κοινωνικής Συνεταιριστικής Επιχείρησης για την παραγωγή βιολογικού ελαιόλαδου;

Β. Μπ.: Η ίδρυση και λειτουργία της ΚΟΙΝΣΕΠ «Μεσσήνης Γαία» είναι αποτέλεσμα μιας συνεχούς αναζήτησης για τη βελτίωση της παραγωγικής διαδικασίας με την παραγωγή ενός ποιοτικά ανώτερου προϊόντος, με την καλύτερη οργάνωση της προώθησης του παραγόμενου προϊόντος, καθώς και με την υιοθέτηση κανόνων αμεσοδημοκρατικής λειτουργίας και την εφαρμογή στην πράξη εννοιών όπως συλλογικότητα, ομοφωνία, σεβασμός και αυτοσεβασμός, δημοκρατία, αλληλεγγύη.

Στόχος και των είκοσι ενός μελών της ΚΟΙΝΣΕΠ (όλοι μας καλλιεργητές-παραγωγοί βιολογικού λαδιού) είναι να αποδείξουμε με αυτό το εγχείρημα ότι μπορούμε να υλοποιήσουμε, μέσα σε αντίξοες συνθήκες, μια βιώσιμη εναλλακτική πρόταση για την οργάνωση της αγροτικής παραγωγής.

ΕΝΑ : Πώς λειτουργεί στην πράξη μια τέτοια ΚΟΙΝΣΕΠ;

Β. Μπ.: Η Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση «Μεσσήνης Γαία» από την ίδρυσή της και στους καταστατικούς σκοπούς της έχει ενσωματώσει όλους τους κανόνες του δίκαιου εμπορίου. Έτσι, στην ομάδα μας ο καθένας διατηρεί τα αγροκτήματά του, τα καλλιεργεί όμως με βάση τους κοινούς κανόνες που έχουμε θεσπίσει και συνομολογήσει. Στο τέλος ενώνονται οι προσπάθειες όλων για την επίτευξη του καλύτερου δυνατού αποτελέσματος.

Η ΚΟΙΝΣΕΠ λειτουργεί στο πλαίσιο των κανόνων της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας με έμφαση στη δημοκρατική λήψη των αποφάσεων, την όσο το δυνατόν πληρέστερη ικανοποίηση των αναγκών του παραγωγού και την εφαρμογή καινοτόμων λύσεων στην καλλιέργεια της ελιάς που συντελούν στην αειφόρο ανάπτυξη.

Έχουμε κοινή επιστημονική υποστήριξη μέσω γεωπόνων και τεχνολόγων τροφίμων, που συμβάλλουν στην παραγωγή ενός εξαιρετικού προϊόντος, υψηλών διατροφικών προδιαγραφών. Αποκτήσαμε πρότυπο εργαστήριο τυποποίησης και συσκευασίας του ελαιόλαδου μας, που εξασφαλίζει την ποιότητα και ασφάλεια, ανταποκρίνεται δε στις αυστηρότατες προδιαγραφές του IFS προτύπου για τα τρόφιμα.

ΕΝΑ : Ποια είναι τα επόμενα βήματα που σχεδιάζετε;

Β. Μπ.: Στόχος και επιδίωξή μας είναι η κατασκευή ενός πρότυπου οικισμού διαμονής των εργατών γης την περίοδο της συγκομιδής. Η σύγχρονη αυτή υποδομή θα αξιοποιηθεί και για τη φιλοξενία ατόμων ή συλλογικοτήτων που στηρίζουν το εγχείρημά μας, για εκπαιδευτικούς σκοπούς, αλλά και για άλλες συνδυαστικές δραστηριότητες. Η δράση μας αυτή φιλοδοξούμε να καταστεί παράδειγμα και για άλλους συνεταιρισμούς και παραγωγούς, ώστε να σταματήσει το όνειδος των «Μανωλάδων», των μεθόδων δηλαδή ακραίας εκμετάλλευσης των μεταναστών εργατών γης.

ΕΝΑ : Τι μπορεί να προσφέρει σε παραγωγούς αλλά και καταναλωτές ένα εγχείρημα όπως το «ΜΑζΙ»;

Γ. Χ. – Β. Μπ.: Οι παραγωγοί της «Μεσσήνης Γαία», όπως ίσως και η πλειοψηφία των μικρών ελαιοπαραγωγών στην Ελλάδα, παράγουν ένα ιδιαίτερα ποιοτικό ελαιόλαδο. Τούτο όμως, λόγω πρακτικών και κανόνων της εγχώριας και διεθνούς αγοράς, δεν τους εξασφαλίζει δίκαιη και αξιοπρεπή ανταμοιβή. Το εγχείρημα απάντησε καταρχήν σε αυτή την αδικία και παθογένεια, επιτρέποντας στον παραγωγό να εισπράξει αυτό που του αξίζει. Έτσι, ενώ η «αγορά» έδινε στον παραγωγό λαδιού 2,20-3,80 ευρώ το κιλό, το κοινό μας εγχείρημα έδινε 5,00 ευρώ το κιλό, εξασφαλίζοντας στους παραγωγούς ασφαλή παραγωγή και αξιοπρεπή διαβίωση.

Το ελαιόλαδο, αλλά και τα υπόλοιπα «ΜΑζΙ» αγαθά, φτάνουν στους καταναλωτές μέσα από εναλλακτικά και αλληλέγγυα δίκτυα, που σταδιακά αποκτούν σταθερή σχέση μαζί τους. Οι καταναλωτές-υποστηρικτές του εγχειρήματος ικανοποιούνται τόσο από την άριστη ποιότητα των αγαθών όσο και από τη συμμετοχή τους σε ένα δίκαιο και αλληλέγγυο εγχείρημα που δείχνει έναν συνολικά διαφορετικό τρόπο παραγωγής και κατανάλωσης, έξω από την κυριαρχία των πολυεθνικών εταιρειών και δικτύων. Ικανοποιούνται, επίσης, από τη διαφανή, δημοκρατική και αλληλέγγυα λειτουργία του εγχειρήματος.

ΕΝΑ : Πώς αποτιμάτε τη μέχρι τώρα πορεία του; Πώς μπορούν να συμβάλουν ανάλογα εγχειρήματα στην κατεύθυνση μιας εναλλακτικής, πιο αλληλέγγυας, οργάνωσης της κοινωνίας και της οικονομίας;

Γ. Χ. – Β. Μπ.: Για το δικό μας «ΜΑζΙ», η αλληλεγγύη είναι έμπρακτη και συγκεκριμένη. Άλλωστε, είμαστε τέκνο της δράσης του αλληλέγγυου κινήματος στην Ευρώπη, που στα χρόνια της κρίσης κράτησε τα ευάλωτα κοινωνικά στρώματα όρθια και αξιοπρεπή. Κατά την πενταετή αδιάκοπη και αναπτυσσόμενη δράση μας, περισσότερες από 100.000 ευρώ έχουν δοθεί σε κοινωνικά ιατρεία, δομές αλληλεγγύης για πρόσφυγες και μετανάστες, κοινωνικά στέκια κ.λπ. Το ποσό αυτό προκύπτει από το γεγονός ότι για κάθε λίτρο ελαιόλαδου που πωλείται, ένα ευρώ –«το ευρώ της αλληλεγγύης», για εμάς– διατίθεται σε αλληλέγγυες δομές και δράσεις.

Τελικά είμαστε ικανοποιημένοι μετά από πέντε χρόνια; Ναι, είμαστε. Ικανοποιημένοι, χαρούμενοι και περήφανοι. Όλοι μας. Μπορεί το εγχείρημά μας να αποτελέσει διέξοδο για ολόκληρη την κοινότητα των παραγωγών; Σε ένα συνολικά διαφορετικό μοντέλο παραγωγής, σίγουρα. Στο σημερινό ωστόσο αποτελεί μια ελπιδοφόρα εναλλακτική πρόταση, την οποία όλοι μας φροντίζουμε και διαφυλάττουμε ως κάτι πολύτιμο.